W pracy dajesz z siebie wszystko, a jednak przełożony nieustannie Cię krytykuje i bezpodstawnie ośmiesza. Starasz się być dobrym współpracownikiem, a jednak ktoś z zespołu stara się odsunąć Cię od kluczowych zadań i dyskredytuje Twoje zasługi. Doświadczasz takich sytuacji? To może być mobbing w pracy. Jakie są jego przyczyny? Odpowiadamy na najważniejsze pytania o mobbing.

Mobbing a Kodeks pracy

Co bardzo ważne, o mobbingu mówi sam Kodeks pracy. Oznacza to, że nie jest to jedynie abstrakcyjne pojęcie stworzone przez pracowników, którzy nie odnajdują się w swoim miejscu pracy. Został on zdefiniowany i wprowadzony do Kodeksu wraz z nowelizacją z dnia 14 listopada 2003 roku. Wyjaśnienie, czym jest mobbing, zawiera artykuł 94 Kodeksu.

Co to jest mobbing – definicja

Mobbingiem są różne działania i/lub zachowania w miejscu pracy, które dotyczą pracownika lub kierowane są przeciwko niemu. Ich istotą jest poniżenie, ośmieszenie, a nawet doprowadzenie do sytuacji, w której pracownik zostanie odizolowany od reszty zespołu, zwolniony albo sam zwolni się z pracy. Aby dane działania mogły być zakwalifikowane jako mobbing, muszą być długotrwałe. Oznacza to, że pojedyncza sytuacja ośmieszenia np. na firmowym zebraniu albo jednorazowa groźba zwolnienia ze strony pracodawcy to jeszcze za mało, by zaskarżać kogokolwiek o mobbing. 

W definicji mobbingu istotne jest także to, że krzywdzące zachowania powinny dać się obiektywnie zmierzyć (np. przez osobę z zewnątrz, niezaangażowaną w relacje w firmie, ale też równie dobrze przez innego pracownika, np. odrębnego działu firmy). Z drugiej strony o tym, czy określone działania są mobbingiem, decydują odczucia pracownika. M.in. właśnie ta konieczność wyważenia subiektywnych wrażeń i obiektywnych przesłanek często decyduje o tym, że zjawisko jest tak trudne w jednoznacznej interpretacji. Warto również dodać, że najczęściej zachowania mobbingowe nie mają uzasadnienia. Co to oznacza? Że nękanemu pracownikowi obiektywnie rzecz biorąc nie można niczego zarzucić, bo wywiązuje się ze swoich obowiązków w prawidłowy sposób. 

mobbing

Rodzaje mobbingu

Wyróżniamy mobbing pionowy oraz poziomy. To prosty podział, który stosuje się także do ogólnego określania relacji w firmie. Relacja pionowa i mobbing pionowy dotyczą pracownika i przełożonego (pracodawcy lub bezpośredniego zwierzchnika, np. szefa działu), relacja pozioma i mobbing poziomy istnieją między współpracownikami tego samego szczebla (czyli np. w obrębie jednego działu).

Jakie są przyczyny mobbingu? Z jednej strony to negatywne cechy osobowościowe jego sprawcy, z drugiej – wysoki poziom rywalizacji w miejscu pracy, ale też ogólnie wysoki poziom firmy. Presja, tempo pracy, wysokie aspiracje i konflikt interesów poszczególnych pracowników – to wszystko może rodzić atmosferę niezdrowej rywalizacji, co niekiedy doprowadza do tego typu krzywdzących zachowań. 

Czytaj także: Onboarding – jak wdrożyć nowego pracownika w firmie?

Jak rozpoznać mobbing w pracy? Przykłady

Mimo, że mobbing w miejscu pracy prawnie opisany jest już od dawna, wciąż wielu doświadczającym go osobom trudno jest go dostrzec. Często się zdarza, że nękana osoba jest świadoma nieprawidłowości w swojej relacji z pracodawcą lub współpracownikami, ale ma wątpliwości, czy dane zachowania można rozpatrywać w kategoriach mobbingu. W takim wypadku najlepiej jest spojrzeć na konkretne przykłady sytuacji, które mają jego znamiona. Przykłady mobbingu unaocznią Ci problem o wiele lepiej niż bardzo ogólna definicja z Kodeksu pracy. Jakie są zatem przejawy mobbingu w miejscu pracy?

  • Jednym z najbardziej oczywistych jest słowna agresja. Często słyszysz, że jesteś do niczego, a Twoja praca jest bezwartościowa? Szef w różnych sytuacjach grozi Ci zwolnieniem, tak, jakby próbował zmusić Cię do wzmożonej pracy? W rozmowie ze współpracownikami czujesz się poniżany? Taka komunikacja brzmi jak mobbing.
  • Kolejny ważny przejaw to żarty bądź docinki o podtekście seksualnym. Jeśli szef w rozmowach nawiązuje do Twojego wyglądu i robi seksualne aluzje, nie miej wątpliwości, że to mobbing. 
  • Inne ważne przykłady dotyczą zlecanych zadań. Mobbingiem może być wyznaczanie obowiązków poniżej Twoich kompetencji, zadań pozbawionych sensu i w żaden sposób nie związanych z obowiązkami, które ujęte są w Twojej umowie o pracę.
  • Może też dojść do sytuacji odwrotnej: gdy przełożony powierza Ci nadmiar obowiązków, których nie jesteś w stanie spełniać odpowiednio dobrze lub w całości, bo brakuje Ci czasu albo kompetencji. Pracodawcy niekiedy wyznaczają mobbingowanym osobom takie zadania, by je ośmieszyć i dowieść ich słabości.
  • Nie można pominąć także mobbingu ze strony innych osób w zespole. Nękanie w pracy przez współpracowników może przejawiać się np. przywłaszczaniem sobie Twoich zasług albo blokowaniem Twoich działań, np. gdy pracujecie nad wspólnym projektem.

Co zrobić, gdy spotkasz się z mobbingiem?

W pierwszej kolejności powinieneś… porozmawiać z pracodawcą, nawet, jeśli to on jest osobą odpowiedzialną. Możesz wystosować do niego pismo opisujące problem wraz z propozycją jego rozwiązania. Jeśli nie dojdziecie do porozumienia, pismo będziesz mógł wykorzystać jako dowód w sprawie, gdy udasz się do sądu.

Mobbing w pracy – gdzie zgłosić?

Jeśli w końcu postanowiłeś, że z sytuacją w Twojej pracy trzeba coś zrobić, na pewno zadajesz sobie pytanie: gdzie to zgłosić? Udaj się do Inspekcji Pracy. Możesz też bez pośrednictwa Inspekcji zgłosić sprawę do sądu pracy, jednak musisz mieć od razu zgromadzony materiał dowodowy.

Jak udowodnić mobbing w pracy?

Udowodnienie, że masz do czynienia z mobbingiem, nie należy do najprostszych zadań. Jest tak głównie dlatego, że definicja podawana przez Kodeks pracy jest złożona, a interpretacja jej składowych dokonywana jest każdorazowo przez sąd. Aby pracodawca został ukarany, musisz dowieść, że zaistniały jednocześnie wszystkie zdarzenia opisane przez definicję, a więc:

  • nękanie przez pracodawcę lub innego pracownika trwa od dawna;
  • działania te mają na celu zastraszenie, ośmieszenie lub wyeliminowanie z pracy;
  • działania doprowadziły do spadku Twojej samooceny, jako pracownika.

Co to znaczy „od dawna”? Jak ocenić, czy Twoje poczucie własnej wartości rzeczywiście się osłabiło? Tych elementów nie da się określić jednoznacznie, dlatego ocena sądu w dużej mierze jest subiektywna. Wielu prawników krytykuje istniejącą definicję mobbingu właśnie przez ten ostatni aspekt – konieczność spadku samooceny. Każdy z nas ma przecież inną tolerancję na negatywne komentarze pod swoim adresem. Teoretycznie więc bardziej odporna osoba powinna dłużej pozwalać sobie na tolerowanie mobbingu, czyli przez cały ten czas, kiedy jeszcze dość dobrze radzi sobie psychicznie z nękaniem.

nadmiar obowiązków

W porządku, ale Twoje zeznania na rozprawie nie wystarczą. Musisz jeszcze zebrać dowody w sprawie. Mogą nimi być:

  • zeznania świadków (jeden z najlepszych dowodów, choć najtrudniejszy do pozyskania – współpracownicy z reguły obawiają się zeznawać przeciwko pracodawcy);
  • kopie korespondencji mailowej i wiadomości SMS – pokazują czarno na białym, w jakim tonie rozmawia z Tobą osoba nękająca;
  • własne notatki z sytuacji doświadczania mobbingu – zapisuj każdy jego przejaw, opisuj kontekst, usłyszane słowa, miejsce, czas zdarzenia;
  • nagrania rozmów (jeśli dokonywałeś nagrań bez wiedzy osoby zainteresowanej, taki dowód jest dość kontrowersyjny, niemniej sądy często przyjmują tego typu nagrania w poczet dowodów);
  • dokumentacja medyczna od lekarzy, psychologów;
  • potwierdzenie zwolnienia lekarskiego, które zostało Ci wypisane w związku z rozstrojem psychicznym.

Bardzo ważne jest także to, jak Ty sam zachowywałeś się w trudnych sytuacjach w pracy. Jeśli głośno wyrażałeś swój sprzeciw, dawałeś jasno do zrozumienia, że stawiane Ci zarzuty są bezpodstawne oraz że czujesz się ignorowany czy odsuwany od obowiązków, może to podziałać na Twoją korzyść. Świadkami w sprawie mogą być przecież nie tylko aktualni pracownicy, ale także Ci byli oraz wszelkie osoby spoza firmy, które na różne sposoby mają wgląd w jej życie. Może świadkiem Twojego nękania był dostawca albo kontrahent? 

Co grozi za mobbing?

W Kodeksie pracy jest zapis o tym, że pracodawca ma obowiązek przeciwdziałać mobbingowi. Jeśli nie wywiązuje się z tego zobowiązania, musi ponieść za to odpowiedzialność. Sąd może mu nakazać wypłatę odszkodowania lub zadośćuczynienia. Jeśli pracownik w wyniku nękania rozwiązał stosunek pracy, należy mu się odszkodowanie za mobbing o wartości równej co najmniej tyle, ile wynosi minimalne wynagrodzenie za pracę.

Czy pracodawcy grożą także inne kary? Kara za mobbing to czasem nawet… więzienie! Pozbawienie wolności do lat trzech grozi za krzywdzące działania na tle seksualnym, czyli gdy pracownik został zmuszony do obcowania płciowego lub innej czynności seksualnej.

Czytaj także: Jak zwiększyć zaangażowanie pracowników?

Praca z mobbingiem – rezygnować czy naprawiać?

Nie jest powiedziane, że po doświadczeniu mobbingu musisz odejść z miejsca pracy. Jeśli uda się rozwiązać konflikt w negocjacjach z pracodawcą, a Ty nie będziesz dłużej żywić urazy do sprawcy, możesz pozostać w firmie. Wszystko zależy oczywiście od Twoich odczuć. Także po wygranej sprawie w sądzie teoretycznie możesz pozostać w pracy, choć z wiadomych względów atmosfera w firmie może być niezbyt sprzyjająca Twojemu komfortowi pracy.

Mimo, że udowodnienie mobbingu nie jest najłatwiejsze, z roku na rok wzrasta liczba skarg, jakie składa się do Inspekcji Pracy w związku z tym zjawiskiem. Nie oznacza to jedynie, że zjawisko to jest coraz powszechniejsze. Jest to też wynik wzrastającej świadomości pracowników, że przed mobbingiem można i trzeba się bronić.