Dyspozycyjność pracowników to kluczowy aspekt współczesnego rynku pracy, który odnosi się do gotowości i elastyczności zatrudnionych osób w zakresie wykonywania swoich obowiązków zawodowych, często również poza ustalonym miejscem i czasem pracy. Warto mieć jednak na uwadze, że dyspozycyjność w pracy powinna wiązać się z umiejętnością efektywnego zarządzania sobą w czasie, umiejętnością priorytetyzacji oraz skutecznym balansowaniem pomiędzy pracą a życiem prywatnym. Dziś nieco dokładniej skupimy się na tym temacie i sprawdzimy, co w praktyce oznacza dyspozycyjność oraz jakie zalety i wyzwania dla pracodawcy niesie za sobą dyspozycyjność w pracy. Jeśli interesuje Cię ten temat, to zapraszamy do artykułu.  

Co to oznacza być dyspozycyjnym pracownikiem? Definicja dyspozycyjności a Kodeks Pracy

Na samym wstępie warto zaznaczyć, że w doktrynie prawa pracy nie znajdziemy definicji dyspozycyjności (ale w kodeksie pracy istnieją przepisy, które regulują, jakiego rodzaju zaangażowania pracodawca może wymagać od pracownika). Niemniej w słowniku języka polskiego PWN wyczytamy, że dyspozycyjny pracownik to taki, “który jest gotów pełnić swe obowiązki w dowolnym czasie i miejscu, w zależności od potrzeb firmy”. Oznacza to mniej więcej, że dyspozycyjne osoby są skłonne dostosowywać się do zmieniających się warunków, wykonywać dodatkowe zadania oraz angażować się w pracę poza standardowymi godzinami wykonywania obowiązków pracowniczych. Omówmy pokrótce każdy z tych czynników.

Po pierwsze, dyspozycyjna kadra wykazuje się elastycznością czasową. Oznacza to, że pracownik jest gotowy do dostosowania swojego harmonogramu pracy do potrzeb firmy, a więc do pełnienia obowiązków w dowolnym czasie, również poza ustalonymi godzinami pracy. Może to więc oznaczać pracę w różnych godzinach, w tym wieczorami, nocami lub w weekendy, a także wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych. Elastyczność czasowa jest kluczowa dla pracodawców ponieważ gwarantuje dostosowywanie się do zmieniających się warunków i potrzeb przedsiębiorstwa, co z kolei przekłada się na zwiększoną efektywność i zdolność do radzenia sobie z nieprzewidywalnymi sytuacjami.

Po drugie, dyspozycyjny pracownik jest gotów wykonywać zadania, które wykraczają poza jego podstawowe obowiązki służbowe. To oznacza chęć i umiejętność angażowania się w projekty specjalne, zadania pilne czy okresy intensywnej pracy. Pracownik, który jest w stanie w pełni poświęcić się pracy jest oczywiście cenny, ponieważ pomaga zespołowi i firmie radzić sobie z nietypowymi sytuacjami oraz realizować cele i projekty w terminie.

Po trzecie, dyspozycyjność w pracy to także mobilność i dostępność. Mobilność oznacza gotowość do podróży służbowych (lub pracy w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania obowiązków przez pracodawcę, np. w innej placówce) bądź pracy w trybie zdalnym, często więc pracy poza ustalonymi godzinami. 

Choć w przepisach prawa pracy nie mamy jasno określonej definicji dyspozycyjności, to podsumowując powyższe możemy wysnuć wniosek, że według pracodawców dyspozycyjność to m.in.:

  • możliwość stawienia się pracownika w wyznaczonym czasie w zakładzie pracy poza standardowymi godzinami pracy wyznaczonymi w umowie,
  • gotowość do świadczenia pracy w miejscu innym niż to wskazane w umowie,
  • gotowość do wykonywania obowiązków innych niż te ujęte w stosunku pracy.

Oczywiście taka postawa ma kluczowe znaczenie w dzisiejszym dynamicznym środowisku pracy, gdzie elastyczność i gotowość do działania są coraz bardziej wartościowe. Co więcej wysoka dyspozycyjność może przynosić korzyści zarówno osobom zatrudnionym, jak i organizacjom.

Zalety wysokiej dyspozycyjności pracowników

Dyspozycyjni pracownicy charakteryzują się umiejętnością efektywnego zarządzania sobą w czasie. Dzięki swojej elastyczności potrafią dostosować się do zmieniających się priorytetów i wykonywać zadania w określonych terminach. To przekłada się na zwiększoną efektywność pracy i zdolność do realizacji wielu zadań jednocześnie, co jest kluczowe w dynamicznym środowisku biznesowym.

Bycie do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy poza standardowymi godzinami czy w okresie np. wysokiego sezonu sprawia, że firmy mają możliwość szybkiego reagowania na zmiany i nieprzewidywalne sytuacje. Dzięki elastyczności i gotowości do działania osób zatrudnionych, firma może sprawnie adaptować się do nowych warunków rynkowych, potrzeb klientów czy wyzwań. To pozwala utrzymać konkurencyjność i uniknąć opóźnień w realizacji projektów.

Co więcej, dyspozycyjni pracownicy często wykazują się wysoką motywacją i zaangażowaniem w swoją pracę. Gotowość do wykonywania dodatkowych zadań czy pracy w czasie wolnym lub w nietypowych godzinach wynika z ich zaangażowania w cele firmy. Są gotowi do poświęceń i chcą przyczynić się do sukcesu organizacji, co wpływa pozytywnie na atmosferę pracy i współpracę w zespole. Dodatkowo dyspozycyjność, umiejętność priorytetyzacji i skuteczne zarządzanie sobą w czasie przyciągają uwagę przełożonych, co może prowadzić do awansów i podwyżek wynagrodzenia. 

Wyzwania i trudności związane z dyspozycyjnością w pracy

Warto jednak zwrócić uwagę także na drugą stronę medalu. Jednym z głównych wyzwań związanych z dyspozycyjnością w pracy jest ryzyko wypalenia zawodowego. Ciągła gotowość do pracy, wykonywanie dodatkowych zadań i brak czasu dla siebie może prowadzić do przeciążenia psychicznego i fizycznego, a stąd już krótka droga do wypalenia zawodowego, spadku motywacji i zmęczenia. Dlatego ważne jest, aby pracodawcy i pracownicy byli świadomi tego ryzyka i podejmowali odpowiednie kroki w celu zapobiegania wypaleniu zawodowemu, jak przede wszystkim nie nadwyrężanie zaangażowania osób zatrudnionych.

Co istotne, wysoka dyspozycyjność pracowników może prowadzić do konfliktów. Osoba, która zawsze pozostaje do dyspozycji pracodawcy, może mieć trudności z wyznaczeniem granic między pracą a życiem prywatnym. To z kolei może wpłynąć negatywnie na życie rodzinne, relacje społeczne i ogólną jakość życia. Dlatego umiejętność zdrowego balansu między obowiązkami zawodowymi a osobistymi jest niezbędna. Oczywiście równie ważne jest, aby pracodawcy także zachęcali do zachowania tej równowagi.

Kolejnym punktem jest presja ciągłej dostępności. W erze komunikacji mobilnej, internetu i pracy zdalnej pracodawcy mogą oczekiwać, że pracownicy będą dostępni nie tylko w normalnych godzinach pracy, ale również o wiele później. To może prowadzić do braku realnego odpoczynku i poczucia, że praca nie ma końca. Presja ciągłej dostępności znacznie wpływa na stres i zdrowie psychiczne pracowników. Warto więc zawsze określać jasne granice czasowe i dać pracodawcom do zrozumienia, że pracownicy potrzebują czasu na regenerację.

Jak wspierać i rozwijać dyspozycyjność z poszanowaniem woli pracownika?

Nie ma nic złego w zaangażowaniu pracownika w pracę i zawodowe obowiązki, pod warunkiem, że obie strony będą z tego tytułu czerpały korzyści i satysfakcję. Jak więc pracodawcy mogą wspierać kadrę? Warto rozważyć przede wszystkim:

  • szkolenia w zakresie zarządzania sobą w czasie – takie szkolenia mogą być niezwykle skutecznym narzędziem do wspierania zaangażowania pracowników. Poprzez naukę efektywnego planowania, priorytetyzacji zadań i unikania rozpraszaczy, pracownicy mogą lepiej wykorzystywać swój czas i być bardziej produktywni. Pracodawcy powinni więc organizować regularne szkolenia lub zapewnić dostęp do kursów online, które pomogą pracownikom rozwijać umiejętności w tym zakresie – w rezultacie kadra będzie bardziej elastyczna i skuteczna w wykonywaniu swoich obowiązków, zarówno w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez firmę.
  • nagrody za elastyczność – aby zachęcić pracowników do bycia bardziej elastycznymi, pracodawcy mogą wprowadzić system nagród i dodatkowego wynagrodzenia, np. premie lub dodatkowy urlop za pracę w dni wolne bądź za wykonywanie dodatkowych obowiązków. 
  • promowanie work-life-balance – choć przedstawiliśmy już zagrożenia związane z wysoką dyspozycyjnością pracownika, raz jeszcze chcielibyśmy zwrócić uwagę na zachowanie pracodawców i promowanie równowagi między pracą a życiem prywatnym. Oczywiście sezonowość, okresy wzmożonej pracy i pilne projekty mogą zdarzyć się w każdej organizacji – i to właśnie wtedy pracodawca może oczekiwać większej elastyczności od kadry. Żadna firma nie ma prawa nadużywać zaangażowania pracowników, wręcz przeciwnie – pracodawcy powinni dążyć do tworzenia zdrowej równowagi między pracą a życiem osobistym osób zatrudnionych. To oznacza respektowanie czasu wolnego pracowników i zachęcanie do korzystania z czasu wolnego od pracy, urlopów i dni wolnych. Pracodawcy mogą także oferować elastyczne godziny pracy lub możliwość pracy zdalnej, co pozwala pracownikom dostosować harmonogram pracy do swoich potrzeb i życia rodzinnego. Wprowadzenie takich rozwiązań pozytywnie wpłynie na satysfakcję pracowników i zachęci ich do bycia bardziej dyspozycyjnymi wtedy, gdy jest to konieczne.

Podsumowując, elastyczność w pracy stanowi kluczowy aspekt w dzisiejszym dynamicznym środowisku biznesowym. Pracodawcy doceniają gotowość zatrudnionych do reagowania na zmienne warunki i potrzeby firmy. Nie można jednak zapominać, że dyspozycyjność wykraczająca poza ustalony w umowie zakres nie należy do obowiązku pracownika – pracodawca dysponuje pracownikiem wyłącznie w takim zakresie, jak strony ustaliły podczas rozpoczęcia współpracy. Wykonywanie dodatkowych obowiązków bądź nadgodziny to dobra wola pracownika. Co więcej, w dobrym tonie jest, aby organizacje wspierały i doceniały osoby, które są gotowe do zaangażowania, wykazywania elastyczności i pracy w wymiarze większym niż przewiduje umowa. Firmy powinny inwestować w szkolenia z zarządzania czasem i dbać o work-life-balance. Jeśli temat ten zostanie odpowiednio wdrożony zyskają na tym obie strony. Firmy stają się bardziej konkurencyjne i bardziej skuteczne. Zaangażowani, elastyczni pracownicy z kolei często szybko pną się po szczeblach kariery i są wręcz rozchwytywani na rynku pracy.