Dyskryminacja w miejscu pracy to proces lub działanie polegające na niesprawiedliwym traktowaniu pracowników lub kandydatów do pracy wyłącznie na podstawie różnych czynników osobistych. Dyskryminacja może przybierać różne formy, takie jak wykluczenie z procesu rekrutacji, nierówna płaca za tę samą pracę, mobbing, nękanie czy utrudnianie awansowania oraz dostępu do szkoleń. Warto wiedzieć, że naruszenie zasady równego traktowania w miejscu pracy może rodzić za sobą poważne konsekwencje. Dlatego dziś skupimy się na tym temacie – wyjaśnimy czym jest dyskryminacja w miejscu pracy, jakie są jej rodzaje, przyczyny i konsekwencje. Podpowiemy także, jak zwalczać i zapobiegać dyskryminacji. Jeśli interesuje Cię ten temat, zapraszamy do artykułu.  

Dyskryminacja w pracy – jak ją rozpoznać? Czyli czym jest dyskryminacja w miejscu pracy i jakie są rodzaje dyskryminacji

Wszyscy pracownicy powinni mieć równe prawa z tytułu jednakowego stosunku pracy czy podczas udziału w rekrutacji. Każde odchylenie w tej kwestii może więc być nazywane dyskryminacją. Zaglądając do słownika i sprawdzając definicję, wyczytamy bowiem, że dyskryminacja w pracy ma miejsce wtedy, gdy mówimy o niesprawiedliwym lub wręcz nieuczciwym traktowaniu pracowników lub kandydatów do pracy na podstawie subiektywnej opinii lub cech, które nie są związane z umiejętnościami, kwalifikacjami czy wydajnością zawodową. Warto również wiedzieć, że kwestie te regulują m.in. przepisy Kodeksu Pracy. Kodeks Pracy zakazuje wszelkiej dyskryminacji w zatrudnieniu, a co więcej – w przypadku dopuszczenia się zachowań dyskryminujących  przepisy kodeksu pracy przewidują odszkodowanie w wysokości przynajmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę. Dlatego dyskryminację w pracy zawsze warto zgłosić do właściwych organów.

Wracając do głównego tematu, dyskryminacja w miejscu pracy może mieć różne formy i opierać się na różnych czynnikach, jak m.in.:

  • płeć – kobiety i mężczyźni mogą być dyskryminowani ze względu na swoją płeć. Przykłady to różnice w wynagrodzeniach za tę samą pracę (należy bowiem wiedzieć, że z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków wszystkim pracownikom należy się takie samo wynagrodzenie), odmowa awansu z powodu płci lub zachowania o podłożu seksualnym. Dane jasno wskazują, że dyskryminacja kobiet w pracy i dyskryminacja kobiet na rynku pracy zdążają się o wiele częściej.
  • wiek – dyskryminacja ze względu na wiek może objawiać się w formie odmowy zatrudnienia, awansu lub dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych starszym pracownikom bądź nierównej płacy na korzyść młodszych pracowników. Niestety niesprawiedliwe traktowanie pracowników ze względu na wiek zdarza się stosunkowo często.
  • pochodzenie etniczne lub narodowość – osoby o różnym pochodzeniu etnicznym lub narodowości mogą doświadczać dyskryminacji, np. w formie niestosownych uwag, nierównego traktowania lub wykluczenia z określonych obowiązków, a nawet pominięcia przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń dodatkowych.
  • orientacja seksualna – osoby LGBT+ często spotykają się z dyskryminacją w miejscu pracy, w tym odmową zatrudnienia, mobbingiem lub ostracyzmem ze strony współpracowników.
  • niepełnosprawność – dyskryminacja osób niepełnosprawnych może wyrażać się poprzez nierówne traktowanie, brak dostępu do odpowiednich udogodnień lub wykluczenie z pewnych stanowisk czy rodzaju pracy.
  • wygląd – znane są także przypadki dyskryminacji pracownika ze względu na wygląd zewnętrzny, mowa o takich czynnikach jak waga, ubiór czy inne cechy fizyczne.
  • przekonania religijne lub filozoficzne – osoby o określonych przekonaniach religijnych mogą doświadczać dyskryminacji, zwłaszcza w przypadku odmowy dostosowania miejsca pracy do ich potrzeb religijnych.

Chcemy jeszcze wspomnieć, że dyskryminacja w miejscu pracy może przybierać różne formy – występuje dyskryminacja bezpośrednia oraz dyskryminacja pośrednia. Dyskryminacja bezpośrednia występuje, gdy pracownik lub kandydat do pracy jest traktowany niesprawiedliwie na podstawie określonych cech osobistych, takich jak płeć, wiek, pochodzenie etniczne, orientacja seksualna, niepełnosprawność, wyznanie religijne. To jasna, otwarta dyskryminacja oparta na wyżej wymienionych czynnikach. Przykłady obejmują odmowę zatrudnienia, nierówne wynagrodzenie (tzw. dyskryminacja płacowa), mobbing, wykluczenie z projektów czy awansów. Dyskryminacja pośrednia z kolei ma miejsce, gdy określona polityka, praktyka lub kryterium, które wydaje się neutralne, w rzeczywistości niesprawiedliwie oddziałuje na pracowników lub kandydatów do pracy (do dyskryminacji pośredniej nie dochodzi więc w sposób jawny, może być trudniejsza do wykrycia niż dyskryminacja bezpośrednia). Zatem dyskryminacja pośrednia to np. wprowadzenie kryterium, które nie wydaje się dyskryminujące, ale w praktyce prowadzi do nierównego traktowania pracowników, na przykład, polityka wymagająca dostępności do pracy w pełnym wymiarze godzin (od 10:00 do 18:00) może niesprawiedliwie wpłynąć na matki małych dzieci (przedszkola nie pracują do tej godziny).

Jak wspominaliśmy, wiele krajów, w tym Polska, posiada przepisy prawne, które zabraniają dyskryminacji w miejscu pracy, zarówno bezpośredniej, jak i pośredniej. Firmy i organizacje mają obowiązek unikać wszelkich form dyskryminacji i promować równe traktowanie pracowników i prawo do jednakowego wynagrodzenia. Ofiary dyskryminacji mają prawo dochodzić swoich praw i domagać się od pracodawcy odszkodowania lub rekompensaty w przypadku naruszenia przepisów. Jakakolwiek dyskryminacja (pamiętajmy, że mobbing właściwie jest dyskryminacją) stanowi naruszenie praw pracowników. Pracodawcy powinni dążyć do stworzenia środowiska pracy wolnego od dyskryminacji oraz podejmować działania mające na celu promowanie równości i szacunku w miejscu pracy. Firmy muszą zapewnić takie warunki, w których wszyscy pracownicy mają równe prawa.

Zwalczanie dyskryminacji w miejscu pracy i dyskryminacji w zatrudnieniu, a Kodeks Pracy

Jak wspominaliśmy, Kodeks Pracy stanowi fundamentalną podstawę regulacji praw pracowników w Polsce. W kontekście zwalczania dyskryminacji, kodeks pracy wymienia przepisy, które chronią pracowników przed niesprawiedliwym traktowaniem ze względu na różne czynniki osobiste. Przykładowo, Kodeks Pracy zakazuje dyskryminacji w zatrudnieniu i pracy ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, przekonania polityczne, wyznanie religijne, orientację seksualną oraz inne czynniki. Przepisy te gwarantują równe warunki pracy i wynagrodzenia oraz stanowią prawo do równego traktowania pracowników na stanowiskach pracy (przede wszystkim równe prawa z tytułu wykonywania tego samego zawodu). W przypadku jakichkolwiek zachowań dyskryminacyjnych wynikających ze stosunku pracy, pracownik ma prawo walczyć o swoje prawa i dochodzić swoich racji w sądzie pracy.

Co więcej, Konstytucja również określa zasadę równego traktowania (art. 32 ust. 1) i niedyskryminacji (art. 32 ust. 2). Kolejnym dokumentem jest ustawa z dnia 3.12.2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania (DZ. U. Z 2020 R., POZ.2156). Ustawa ta określa zakres zakazu dyskryminacji w obszarze zatrudnienia, a także dostępu do towarów i usług, edukacji, opieki zdrowotnej i innych dziedzin życia publicznego. Zapewnia prawną ochronę przed dyskryminacją ze względu na wiek, płeć, orientację seksualną, niepełnosprawność, pochodzenie etniczne, religię i wiele innych czynników. Ustawa o równym traktowaniu narzuca obowiązek zapobiegania dyskryminacji i odpowiedzialności prawnej za jej naruszenie.

Warto również wspomnieć, że w Polsce istnieją organy nadzoru i ochrony praw pracowników, takie jak Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO), które pełnią ważną rolę w zwalczaniu dyskryminacji w miejscu pracy. PIP ma za zadanie kontrolować i egzekwować przestrzeganie przepisów pracy, w tym tych dotyczących równego traktowania pracowników. RPO natomiast działa na rzecz ochrony praw obywatelskich i praw człowieka, w tym przeciwdziałania dyskryminacji. Pracownicy i pracodawcy mogą zgłaszać przypadki dyskryminacji do tych instytucji, a te podejmą środki zaradcze i działania prawne w celu rozwiązania problemów związanych z naruszeniem praw pracowników.

Dyskryminacja w pracy

Jakie są skutki dyskryminacji w miejscu pracy?

Dyskryminacja jest jednym z czynników, który prowadzi do wielu negatywnych skutków zarówno dla osób, które padają jej ofiarą, jak i dla środowiska zawodowego jako całości. 

Skutki dyskryminacji dla ofiar obejmują:

  • psychiczne i emocjonalne obciążenie – dyskryminowani pracownicy często doświadczają uczuć takich jak strach, złość, frustracja czy bezradność. To może prowadzić do problemów ze zdrowiem psychicznym, takich jak depresja czy lęki. Co więcej, każdy przejaw dyskryminacji, zwłaszcza w długiej perspektywie, może prowadzić do tego, że pracownik w ciężkim stanie emocjonalnym zdecyduje się na rozwiązanie stosunku pracy, zamiast walki o zasady równego traktowania w zatrudnieniu.
  • niskie poczucie własnej wartości – ofiary dyskryminacji bardzo często odczuwają duży spadek pewności siebie oraz poczucia własnej wartości. To z kolei może wpłynąć na ich efektywność w pracy i obniżenie wyników, a w konsekwencji nawet na wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy.
  • ograniczony rozwój zawodowy – dyskryminacja w miejscu pracy ma miejsce również wtedy, gdy pracodawca uniemożliwia danej osobie awanse zawodowe i rozwijanie umiejętności, co niewątpliwie ogranicza szanse na wspinanie się po szczeblach kariery zawodowej.

Z kolei skutki dyskryminacji dla firm i organizacji obejmują:

  • straty finansowe – procesy przeciwko pracodawcy związane z dochodzeniem w sprawach dyskryminacji oraz same wyroki sądowe mogą być bardzo kosztowne i znacznie obciążać budżet firmy (pamiętają, że pracownikowi należy się odszkodowanie w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę).
  • trudności w rekrutacji i retencji pracowników – firma, która jest znana z przypadków dyskryminacji i nieprzestrzegania prawa pracy i warunków zatrudnienia, może mieć spore trudności w przyciąganiu i utrzymaniu pracowników. .
  • spadek produktywności – atmosfera pracy nacechowana dyskryminacją wpływa negatywnie na morale pracowników, co może prowadzić do spadku produktywności i jakości wykonywanej pracy.
  • toksyczna atmosfera pracy i niska efektywność zespołu – pracownicy, którzy widzą przypadki dyskryminacji (zwłaszcza sytuacje, że niektórzy mają inne prawa z tytułu jednakowego wypełniania obowiązków), mogą tracić zaufanie do swoich przełożonych i kolegów z pracy, a nawet doprowadzać do konfliktów i trudności w komunikacji.

W rezultacie zwalczanie dyskryminacji w miejscu pracy ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia równych szans, zachowania zdrowego środowiska pracy i zwiększenia efektywności organizacji. Dlatego zawsze organizacja pracy w firmie powinna być oparta o otwartość, tolerancję i szacunek.

Jak zgłosić dyskryminację w miejscu pracy? Zapobieganie i zwalczanie dyskryminacji w miejscu pracy

Jeżeli w organizacji występuje dyskryminacja pośrednia, bezpośrednia, mobbing lub nękanie to zawsze należy reagować. Co istotne zgłosić dyskryminację w pracy trzeba każdorazowo, niezależnie od stopnia naruszenia zakazu dyskryminacji. To niesamowicie istotny krok w zapobieganiu i zwalczaniu tego rodzaju zachowań.

Jak zgłosić niewłaściwe zachowanie w miejscu pracy ze względu na dyskryminację? 

  • zgłoszenie przełożonemu lub pracodawcy – w pierwszej kolejności warto spróbować zgłosić problem przełożonemu, kierownikowi działu HR lub innej odpowiedniej osobie w firmie. Opisz sytuację dokładnie, dostarcz dowody (jeśli masz) i poinformuj o każdym przypadku dyskryminacji, który miał miejsce.
  • sprawdzenie firmowej polityki antydyskryminacyjnej – wielu pracodawców posiada politykę antydyskryminacyjną. Przeczytaj ją, aby dowiedzieć się, jakie są procedury zgłaszania incydentów i kto jest odpowiedzialny za ich rozpatrywanie.
  • skonsultowanie się z działem HR – dział zasobów ludzkich to miejsce, w którym uzyskasz pomoc w przypadku dyskryminacji. Dział HR może przeprowadzić dochodzenie i podejmować działania w odpowiedzi na zgłoszenie.
  • kontakt z PIP lub Rzecznikiem Praw Obywatelskich – jeśli zgłoszenie dyskryminacji nie przynosi efektów lub uważasz, że firma nie reaguje wystarczająco, możesz skontaktować się z Państwową Inspekcją Pracy (PIP) lub Rzecznikiem Praw Obywatelskich (RPO). Te instytucje mają kompetencje do rozpatrywania spraw związanych z dyskryminacją.
  • zgłoszenie do sądu – w skrajnych przypadkach, jeśli wszystkie inne środki zawiodą, można rozważyć skierowanie sprawy do sądu. Pamiętaj jednak, że proces sądowy może być długi i kosztowny, zawsze warto więc najpierw skonsultować się z prawnikiem.

Warto jednak pamiętać, że do takich interwencji jak powyżej, najlepiej jest po prostu nie dopuszczać. Wprowadzenie i aktywne wdrażanie polityki antydyskryminacyjnej w firmie jest kluczowym krokiem w zwalczaniu dyskryminacji w miejscu pracy. Polityka ta powinna wyraźnie określać zasady równego traktowania wszystkich pracowników, niezależnie od czynników osobistych, stanowiska, rodzaju umowy (na czas określony lub nieokreślony) itp. Kluczowe elementy polityki antydyskryminacyjnej to:

  • zasada non-dyskryminacji – wyraźne stwierdzenie, że firma nie toleruje żadnych form dyskryminacji na stanowiskach pracy i w miejscu pracy.
  • ochrona ofiar – zobowiązanie do ochrony pracowników, którzy zgłaszają przypadki dyskryminacji przed represjami i odwetem.
  • zgłaszanie incydentów – określenie procedur i kanałów zgłaszania przypadków dyskryminacji oraz zapewnienie poufności w tych sprawach.

Nie można również zapominać, że szkolenia i edukacja pracowników stanowią istotny element walki z dyskryminacją w miejscu pracy. Pracownicy powinni być edukowani na temat różnorodności, inkluzji oraz skutków dyskryminacji. To pomaga zmniejszyć uprzedzenia i stereotypy. Dodatkowo szkolenia mogą pomóc pracownikom w nabywaniu umiejętności komunikacyjnych, empatii i rozwiązywania konfliktów, co przyczynia się do lepszej atmosfery pracy.

Walka z dyskryminacją w miejscu pracy ma fundamentalne znaczenie dla stworzenia sprawiedliwego i wspierającego środowiska zawodowego. Eliminowanie wszelkich form i przejawów dyskryminacji nie tylko chroni prawa pracowników, ale także wpływa na ogólną jakość życia zawodowego i efektywność organizacji. Wszyscy pracownicy, niezależnie od wieku, płci, narodowości, zatrudnienia na czas określony lub nieokreślony, zasługują na sprawiedliwość, szacunek i równe szanse w pracy. Dlatego zachęcamy do aktywnego angażowania się w działania na rzecz równości w miejscu pracy – od tworzenia polityk i procedur przeciwdziałających dyskryminacji, przez edukację pracowników na temat różnorodności, po konsekwentne egzekwowanie przepisów przeciwdziałających dyskryminacji. Pamiętaj, że każdy może przyczynić się do tworzenia bardziej sprawiedliwego i przyjaznego środowiska pracy.