Osobowość narcystyczna, a sukces zawodowy

Osobowość narcystyczna w ostatnich latach zyskała dużą uwagę, zarówno w dziedzinie psychologii, jak i w kontekście biznesu i kariery zawodowej. Narcyzm to zaburzenie osobowości, które (w dużym uproszczeniu) oznacza nadmierne zainteresowanie sobą, wysokie poczucie własnej wartości, pragnienie uwagi i pochwał oraz brak empatii w relacjach interpersonalnych. Związek między osobowością narcystyczną a sukcesem zawodowym budzi zainteresowanie badaczy, a także specjalistów z obszaru zarządzania zasobami ludzkimi – dlatego i my dziś skupimy się na tym temacie. Wyjaśnimy, co to jest osobowość narcystyczna, jak wyrażają się cechy narcystyczne i przyjrzymy się pozytywnym aspektom, jak i potencjalnym zagrożeniom związanym z pracą z narcyzami. Jeśli więc interesuje Cię ten temat, to zapraszamy do przeczytania artykułu.

Osobowość narcystyczna – co to znaczy? Cechy osobowości narcystycznej

Psychiatria i psychologia definiują osobowość narcystyczną jako złożony zestaw charakterystycznych cech osobowości, które wpływają na sposób, w jaki dana osoba myśli o sobie, działa oraz komunikuje się z otoczeniem. Do cech tych zaliczane są m.in.:

• nadmierna pewność siebie – osoby z osobowością narcystyczną charakteryzują się wyjątkowo silnym przekonaniem o własnej wyjątkowości, kompetencjach i osiągnięciach. Tak wysoka samoocena sprawia, że mają oni tendencję do wyolbrzymiania swoich umiejętności, a często przejawiają nawet postawę przekonania o byciu lepszymi niż inni. 
• pragnienie uwagi i docenienia – osoby o tym typie osobowości dążą do przyciągania zainteresowania innych. Chcą być w centrum uwagi, oczekują podziwu, pochwał i uznania za swoje osiągnięcia. Zaburzenia narcystyczne często prowadzą więc do podejmowania przeróżnych działań, które mają na celu zdobycie aprobaty oraz podkreślenie swojej wartości i unikalności – przesadnym nie będzie nawet stwierdzenie, że siłą napędową rozwoju osobowości narcystycznej jest przecenianie własnych umiejętności, a w związku z tym i silna potrzeba doceniania.  
• brak empatii – kolejną z charakterystycznych cech osobowości narcystycznej jest brak empatii. Osoby narcystyczne często mają trudności w zrozumieniu i reagowaniu na emocje innych ludzi. Narcyz z założenia nie jest nazbyt wrażliwy, bowiem skupia się głównie na swoich potrzebach i pragnieniach, nie zawsze zdając sobie sprawę z uczuć i perspektyw innych. To może wpłynąć na jakość relacji zawodowych i osobistych.

Już powyższe przykłady jasno pokazują, że osobowość narcystyczna jest złożonym zjawiskiem – nawet sama definicja nie precyzuje kryteriów rozpoznawania osobowości narcystycznej w ściśle określony sposób. Cechy charakterystyczne dla osób z zaburzeniem narcystycznym obejmują zarówno pewne wskaźniki, które mogą być uznawane za atrakcyjne w kontekście sukcesu zawodowego oraz takie, które mogą stanowić wyzwanie dla funkcjonowania w relacji zawodowej z narcyzem. Zrozumienie tych cech oraz ich wpływu na zachowanie w miejscu pracy ma kluczowe znaczenie dla efektywnego zarządzania i współpracy z osobami o takiej osobowości. Oczywiście wymienione powyżej narcystyczne cechy osobowości to tylko przykłady i warto mieć na uwadze, że nie będą występować u wszystkich osób z tym zaburzeniem z taką samą intensywnością.

Jakie jest podłoże narcyzmu?

Warto wspomnieć, że niejeden terapeuta, psychoterapeuta czy psycholog stwierdza, że osobowość narcystyczna może mieć pewien związek z doświadczeniami z dzieciństwa (chociaż to nie jest jedyny czynnik wpływający na jej kształtowanie się). 

Istnieją badania sugerujące, że osoby, które doświadczyły braku wsparcia emocjonalnego lub wręcz przeciwnie były zanadto adorowane przez swoich rodziców, mogą wykształcić narcystyczne cechy w odpowiedzi na te doświadczenia. Dla przykładu – brak zaspokojenia emocjonalnego może prowadzić do potrzeby ciągłego poszukiwania uznania od innych, a z kolei ciągłe adorowanie może prowadzić do nadmiernej pewności siebie.

Podobnie może zadziałać nieustanne krytykowanie lub nieustanne chwalenie i przecenianie dziecka przez rodziców – żądanie od niego perfekcji w każdej dziedzinie niestety może doprowadzić do rozwoju cech narcystycznych. Dzieci, które były zbyt krytykowane, mogą w dorosłym życiu dążyć do ciągłego udowadniania swojej wartości poprzez swoje osiągnięcia, a te, które były stale chwalone, mogą wykształcić wygórowane poczucie własnej wartości. 

Co więcej, jeśli narcystyczne zachowania były akceptowane lub nagradzane w dzieciństwie, mogą one utrwalić się jako sposób radzenia sobie w życiu prywatnym i w środowisku zawodowym. Niestety, jeśli zabraknie odpowiednich reakcji ze strony opiekunów to utrwalony wzorzec poczucia własnej wielkości będzie się nasilać wraz z wiekiem.

Oczywiście nie należy zapominać, że nie każdy, kto miał pewne trudności w dzieciństwie, automatycznie wykształci osobowość narcystyczną. Wpływ dzieciństwa na kształtowanie się osobowości jest bardzo skomplikowany, a oprócz doświadczeń z pierwszych lat życia znaczenie ma także genetyka, temperament, interakcje z otoczeniem oraz wiele innych czynników.

Narcyzm a motywacja zawodowa

W przypadku osobowości narcystycznej możemy zaobserwować bardzo silną motywację zawodową. Pragnienie bycia postrzeganymi, jako osoby wyjątkowe i kompetentne, napędza narcyzów do podejmowania kolejnych i kolejnych wyzwań zawodowych. Mówiąc więc najprościej – chęć zdobywania uwagi i uznania za swoje dokonania, motywuje ich do wykazywania się wysokim poziomem aktywności i zaangażowania w pracę.

Badania podkreślają także, że osoby o osobowości narcystycznej często dążą do zajmowania wiodących pozycji w hierarchii firmy. Wyolbrzymione poczucie własnej wartości, przekonanie o swojej wyjątkowości i przewadze nad innymi prowadzą do pragnienia bycia liderem. Chęć dominacji i wpływania na innych może być silnym motywatorem do osiągnięć zawodowych, co sprawia, że wielu narcystycznych pracowników skupia się na rozwijaniu umiejętności, które pozwalają na zdobywanie władzy i wpływu.

Warto więc mieć na uwadze, że z jednej strony narcyz pragnie uznania, bycia podziwianym i osiągania sukcesów – będzie więc bardzo zmotywowany. Z drugiej jednak strony, nadmierne zainteresowanie własną osobą może skierować uwagę narcyza na osobiste cele i korzyści, co z kolei będzie negatywnie wpływać na współpracę w zespole. W związku z tym, rozumienie narcyzmu jest naprawdę istotne. Warto dowiedzieć się, jak wykorzystać pozytywne cechy narcyza w celu stymulowania osiągnięć zawodowych, jednocześnie dbając o równowagę między indywidualnymi ambicjami a potrzebami zespołu i organizacji.

Jak narcyz funkcjonuje w zespole i organizacji?

Osobowość narcystyczna ma istotny wpływ na jakość i rodzaj kontaktów z innymi ludźmi, a więc także na relacje w miejscu pracy – zarówno z kolegami z zespołu, przełożonymi, jak i podwładnymi. 

W relacjach w zespole osoby z osobowością narcystyczną mogą wykazywać zachowania dominujące i skupione na sobie. Ich pragnienie bycia w centrum uwagi i uzyskiwania pochwał może prowadzić do rywalizacji z innymi, a także do ignorowania osiągnięć innych osób. Taka sytuacja sprawia, że w zespole występują poważne zakłócenia w komunikacji, a tym samym i napięcia, które utrudniają efektywną współpracę.

Z kolei w relacjach z przełożonymi narcyz będzie dążyć do zdobycia uznania szefa i awansu. Jednakże nadmierna pewność siebie i potrzeba kontroli mogą prowadzić do konfliktów i trudności w akceptowaniu krytyki ze strony przełożonych, nawet tej konstruktywnej. Idealizacja rzeczywistych dokonań nie pozwoli narcyzmowi na przyznanie się do błędu.

Narcyz jako kierownik też może być nie lada „wyzwaniem” dla swoich podwładnych. Jego potrzeba dominacji może prowadzić do podejmowania decyzji bez konsultacji z innymi oraz do oczekiwania, że wszyscy będą realizować jego plany, wizje i cele. Takie zachowanie bezapelacyjnie prowadzi do poczucia frustracji i braku zaangażowania ze strony podwładnych.

Dlatego raz jeszcze chcemy podkreślić, że umiejętne zarządzanie relacjami z osobami o osobowości narcystycznej jest kluczowe dla utrzymania harmonii w organizacji oraz dla efektywnej współpracy. Balansowanie między potrzebami jednostki a potrzebami grupy jest wyzwaniem, które wymaga wrażliwości, odpowiedniej komunikacji i umiejętności zarządzania emocjami.

Sukces zawodowy a narcystyczne zaburzenie osobowości – czy to możliwe?

Jak wykazaliśmy, narcyz może rozwinąć zarówno cechy przynoszące korzyści, jak i cechy prowadzące do wielu wyzwań w kontekście osiągania sukcesu zawodowego. 

Wśród korzyści z pewnością należy wymienić ambicję i determinację. Nawet najprostsza definicja zakłada, że patologiczny narcyzm przejawia się wyjątkową ambicją i determinacją w osiąganiu celów. Dążenie do bycia najlepszym oraz pragnienie uzyskania uznania może napędzać narcyzów do pracy nad sobą, co przełoży się na osiąganie znaczących sukcesów. Co więcej, narcyzi mają naturalną skłonność do rywalizacji, a ich pragnienie dominacji i zdobycia pozycji lidera może skutkować wysoką wydajnością i zaangażowaniem. Dodatkowo osoby o takiej osobowości potrafią przekonać innych do swoich pomysłów i wizji, co jest szczególnie użyteczne w dziedzinach takich jak sprzedaż czy marketing.

Jednak osoby o narcystycznej osobowości wykazują także mniej pozytywne cechy. Przede wszystkim narcyzm często wiąże się z brakiem współpracy i prowadzi do problemów w budowaniu relacji z innymi ludźmi, a nawet poważnych konfliktów w zespole. Dodatkowo, jak już wspomnieliśmy, osoby narcystyczne mogą mieć trudności w przyjmowaniu konstruktywnej krytyki oraz rad od innych. Ich pewność siebie i przekonanie o swojej wyjątkowości mogą prowadzić do odrzucenia pomocnej opinii innych, co z kolei utrudnia rozwój zawodowy. Jednocześnie podkreśla się, że zaburzenia osobowości typu narcystycznego przez nadmierny nacisk na osiągnięcia i pragnienie ciągłego udowadniania swojej wartości, mogą prowadzić do wypalenia zawodowego. Stała presja i praca na granicy własnych możliwości to również szybka droga do frustracji, a nawet pogorszenia zdrowia psychicznego.

Podsumowując, osoby wykazujące osobowość narcystyczną, mimo swojej determinacji i ambicji, w relacjach pracowniczych mogą mieć trudności w budowaniu relacji czy skłonności do konfliktów. Jednak pełna samoświadomość w połączeniu z nieustanną pracą nad sobą z pewnością pomogą im w dojściu do sukcesu. 

Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 nie precyzuje kryteriów rozpoznawania osobowości narcystycznej i zalicza ją do tzw. innych określonych zaburzeń osobowości (F60.8). Diagnozą tego typu zaburzeń zajmuje się psychiatra lub psycholog. Stawia ją na podstawie obserwacji pacjenta, wywiadu oraz po przeprowadzeniu odpowiednich testów. W przypadku narcystycznych zaburzeń osobowości sposobem leczenia jest terapia, a niekiedy farmakoterapia, która w przypadku narcyzmu pomaga przy zwalczaniu objawów współchorobowych, tzn. zaburzeń lękowych czy depresji. Jeśli więc czujesz, że możesz mierzyć się z tym zaburzeniem, skontaktuj się ze specjalistą i poproś o pomoc.